Υπάρχει ένα παλιό ρητό που λέει:
«Για να είσαι αποτελεσματικός γονιός πρέπει πρώτα να δώσεις στο παιδί σου ρίζες για να μπορέσει να αναπτυχθεί και μετά φτερά για να πετάξει».
Οι γονείς, παρόλο που δεν έχουν κακή πρόθεση, μπορεί να μην αναγνωρίσουν τα ισχνά συμπτώματα της μειωμένης αυτοεκτίμησης. Η ανάγκη ενός παιδιού να αποκρύψει τα αισθήματά του μπορεί να αντανακλά την επιθυμία του να κερδίσει ή να διατηρήσει την αποδοχή των γονιών του. Οι γονείς μπορεί ακόμη να γλιστρήσουν σε μια κατάσταση άρνησης ότι το παιδί τους βιώνει εσωτερική σύγχυση και αισθήματα ακαταλληλότητας. Μπορεί να αντιδρούν έτσι γιατί ίσως υποψιάζονται ότι είναι υπεύθυνοι κατά κάποιο τρόπο για τη δυσαρμονία του παιδιού τους και αισθάνονται ενοχές. Άλλοι μπορεί να αισθάνονται απειλούμενοι από οποιαδήποτε περίσταση προκαλεί αυτοκριτική και αυτοαντιμετώπιση.
Η αλήθεια πάντως είναι ότι γονείς που φτιάχνουν ένα οικογενειακό περιβάλλον που στηρίζει το παιδί συναισθηματικά, μπορούν να ελαττώσουν σε μεγάλο βαθμό την πιθανότητα καταστροφής της αυτοαντίληψης του παιδιού τους.
Ο θετικός λόγος και η αίσθηση της ασφάλειας είναι δύο από τους βασικότερους παράγοντες που βοηθούν την καλλιέργεια της αυτοεκτίμησης. Η χρήση βίας, ταπείνωσης ή γελοιοποίησης, η τιμωρία αντί της επιβράβευσης της θετικής συμπεριφοράς του παιδιού φιμώνουν τη φωνή του και διαστρεβλώνουν την αυτοεικόνα του. Σε ένα σπίτι όπου επικρατούν το άγχος και το χάος ο κάθε αναπτυσσόμενος άνθρωπος θα βρει εμπόδια στο μονοπάτι της φυσιολογικής του εξέλιξης.
Τα παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς πολλά αγγίγματα κουβαλούν μέσα τους έναν βαθύ πόνο. Υποβόσκει η ερώτηση: «Γιατί δε με αγάπησαν αρκετά, ώστε να θέλουν να με αγκαλιάσουν;» «Και αν οι ίδιοι μου οι γονείς δε θέλησαν να με αγκαλιάσουν, τότε γιατί κάποιος άλλος να θελήσει να το κάνει;»
Ένα παιδί που του φέρονται με αγάπη τείνει να βιώνει τον εαυτό του ως αξιαγάπητο. Η αγάπη μεταβιβάζεται με πράξεις φροντίδας και τη χαρά που δείχνουμε για το γεγονός της ύπαρξης του παιδιού μας. Ένας αποτελεσματικός γονιός μπορεί να δείξει το θυμό του χωρίς να αποσύρει την αγάπη του. Μπορεί να διδάξει, χωρίς να καταφεύγει στην απόρριψη. Η αγάπη δε βιώνεται ως πραγματική όταν το παιδί λαμβάνει μηνύματα του τύπου «Δεν είσαι αρκετός».
Αν σε ένα παιδί έχει επανειλημμένα ειπωθεί ότι δεν πρέπει να νιώθει έτσι όπως νιώθει (φόβο, θυμό, χαρά, συγκίνηση, κλπ) τότε το παιδί ενθαρρύνεται να αρνηθεί συναισθήματα για να ευχαριστήσει τους γονείς του. Δε βοηθούμε την εξέλιξη ενός παιδιού με το να κάνουμε αποκήρυξη εαυτού την τιμή της αγάπης μας.
Ο σεβασμός μεταβιβάζεται όταν απευθυνόμαστε σε ένα παιδί με την ευγένεια που απευθυνόμαστε σε έναν ενήλικα. «Προσέξτε τι λέτε στο παιδί σας. Μπορεί να συμφωνήσει μαζί σας». Προτού αποκαλέσετε ένα παιδί «βλάκα», αναλογιστείτε την ερώτηση: «Έτσι θέλω να βιώσει το παιδί μου τον εαυτό του;»
Ένα παιδί έχει μια φυσική επιθυμία να νιώθει ότι το βλέπουν, το ακούν, το καταλαβαίνουν και ανταποκρίνονται σε αυτό κατάλληλα. Αν δείξω τη χαρά μου και δείξεις ότι καταλαβαίνεις τη θέση μου, τότε νιώθω ορατός. Αν δείξω τη χαρά μου κι εσύ μου λες να μη γίνομαι ανόητος, τότε νιώθω αόρατος.
Αν στόχος ενός γονιού είναι να υποστηρίξει την ανεξαρτησία του παιδιού του, πρέπει να του προσφέρει επιλογές ανάλογες με το αναπτυξιακό του επίπεδο. Μια μητέρα μπορεί να μην το θεωρεί σωστό να ρωτήσει την πεντάχρονη κόρη της αν θέλει να φορέσει πουλόβερ, μπορεί όμως να της προσφέρει την επιλογή ανάμεσα σε δύο πουλόβερ.
Ο έπαινος πρέπει να είναι συγκεκριμένος και ανάλογος προς το αντικείμενο. Γενικός και αφηρημένος έπαινος αφήνει το παιδί να αναρωτιέται για ποιο πράγμα επαινέθηκε. Το να πούμε σε ένα παιδί που μας βοήθησε στην τακτοποίηση της βιβλιοθήκης : «Είσαι καλό παιδί σήμερα» για να έχει αποτέλεσμα μπορεί να ειπωθεί ως : «Τα βιβλία είναι όλα στη θέση τους τώρα. Θα είναι εύκολο να βρούμε όλοι αυτό που θέλουμε. Ήταν δύσκολο, αλλά τα κατάφερες. Σ’ ευχαριστώ.»
Όσο για την κριτική, πρέπει να κατευθύνεται μόνο στη συμπεριφορά του παιδιού, ποτέ στο ίδιο το παιδί. Μπορούμε να πούμε: «Χτύπησες τον αδερφό σου. Είμαι θυμωμένος γι’ αυτό» αντί για «Είσαι το πιο κακομαθημένο παιδί που έχω γνωρίσει». Κανένας καλός σκοπός δεν εξυπηρετείται κάνοντας επίθεση στην αυτοεκτίμηση ενός παιδιού.
Οι προσδοκίες που έχουμε για τα παιδιά μας πρέπει να συμβαδίζουν με το επίπεδο της ανάπτυξής τους και των μοναδικών γνωρισμάτων τους. Το να κάνω λάθη είναι αναπόσπαστο κομμάτι της διαδικασίας της μάθησης. Λέγοντας στο παιδί μας ανυπόμονα «Άσε με να το κάνω εγώ» σαμποτάρουμε την ελευθερία του να προσπαθήσει και να μάθει.
Αποτελεσματικός γονιός είναι αυτός που λέει αυτό που εννοεί και εννοεί αυτό που λέει, που δεν τιμωρεί σήμερα μια συμπεριφορά που αγνοήθηκε ή και επιβραβεύτηκε χθες, που έχει συναισθηματική ζωή σταθερή και προβλέψιμη, που εφαρμόζει αυτά που λέει, που παραδέχεται τα λάθη του και ζητάει συγγνώμη, που ενισχύει αντί να αποθαρρύνει, που δίνει εξηγήσεις και όχι εντολές, που προτιμά να τον εμπιστεύονται παρά να τον φοβούνται.
Τα παιδιά δεν επιθυμούν απεριόριστη ελευθερία. Χρειάζονται όρια και αισθάνονται άγχος όταν αυτά δεν υπάρχουν. Έχουν ανάγκη να γνωρίζουν ότι κάποιος κρατάει το τιμόνι του αεροπλάνου.
Είμαι μητέρα και δασκάλα. Βλέποντας το σπουδαίο ρόλο της στην πορεία της υγιούς ανάπτυξης ένιωσα την ανάγκη να μεταφέρω την αυτοεκτίμηση, που διδάσκομαι δίπλα στην κ. Βίκυ Σίμου, στους μαθητές μου. Ένα από τα δώρα μου είναι ότι καταφέρνω να τη μεταφέρω στην κόρη μου και στον εαυτό μου. Διδάσκω αυτό που είμαι, αυτό που γίνομαι κι αυτό που θέλω να γίνω. Γιατί πάνω απ’ όλα η αυτοεκτίμηση είναι ένα ταξίδι ψυχής. Δεν υπάρχουν μυστικές συνταγές. Ο θετικός λόγος φέρνει την αποδοχή κι αυτή με τη σειρά της το κλίμα ασφάλειας που είναι απαραίτητο για να αποκαλυφθούμε και να ανθίσουμε. Θα ήθελα να τιμήσω τους μαθητές μου – που με τον τρόπο τους γίνονται και δάσκαλοί μου - με ορισμένες φράσεις τους κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας του προγράμματος αυτοεκτίμησης στην τάξη:
«Θα σταματήσω να γελάω και να προσπαθώ να μεταδίδω θετική ενέργεια, όταν σταματήσουν τα κύματα στη θάλασσα»
«Η γνώση δεν είναι η αλφαβήτα και η ορθογραφία, αλλά η αυτογνωσία που βρίσκεται στην ψυχή και όχι στο μυαλό»
«Οι φόβοι μας είναι μαθήματα ζωής»
«Η χαρά είναι ενέργεια και δύναμη»
«Επιλέγω να γνωρίσω τον εαυτό μου»
«Η εξέλιξη δε σταματά ποτέ»
«Λέω καθαρά αυτό που θέλω χωρίς να φοβάμαι»
«Μαθαίνω από τα λάθη μου»
«Στόχος + Πίστη = Μετατροπή»
«ΝΑΙ ΣΤΗ ΖΩΗ!!!»
Καμαρώνω γι’ αυτά τα παιδιά. Συνειδητοποιώ ότι αυτός που καταφέρνει να βελτιώσει έστω και λίγο τον εαυτό του, έχει μάθει πια το μηχανισμό της αλλαγής προς τη θετικότητα. Μήπως αυτή δεν είναι η διαδρομή που πρέπει να ακολουθήσουμε όλοι μας;
Η Βιρτζίνια Σατίρ, αυτή η σπουδαία ψυχοθεραπεύτρια, είπε: «Δεν είναι ντροπή να μην είσαι τέλειος γονιός. Δεν υπάρχουν τέλειοι γονείς. Το σημαντικό είναι να βελτιώνεσαι συνέχεια ως γονιός. Τα παιδιά σου νοιάζονται για την αλήθεια και όχι για την τελειότητα.»