Θετικά όρια και Αυτοεκτίμηση
Είναι πολύ εύκολο να τιμάμε ένα παιδί όταν κοιμάται ή φέρεται σωστά, αλλά τι κάνουμε όταν δεν υπακούει, όταν δεν κάνει τα μαθήματα του, όταν δεν καθαρίζουν το δωμάτιο τους ή αργούν να γυρίσουν σπίτι; Έχει μεγάλη σημασία να καταλάβουμε ότι στη δημιουργία αυτοεκτίμησης σημαντικό ρόλο παίζει το περιβάλλον μέσα στο οποίο συναλλάσσεται το παιδί και η συναισθηματική ασφάλεια που παρέχει αυτό το περιβάλλον.
Το αρχικό βήμα της αυτοεκτίμησης είναι η συναισθηματική ασφάλεια του παιδιού. Ο Maslow τοποθετεί την ασφάλεια στην βάση της πυραμίδας των αναγκών μας. Σαν δάσκαλοι και γονείς θέλουμε τα παιδιά να φτάσουν στο υψηλότερο σημείο των δυνατοτήτων τους, όμως ξεχνάμε ότι στην ιεραρχία των αναγκών μας αμέσως μετά την ανάγκη για τροφή και ένδυση βρίσκεται η ασφάλεια. Τι κάνουν τα παιδιά για να δημιουργήσουν συναισθηματική ασφάλεια; Λένε ψέματα. Και ενώ οι γονείς λένε στα παιδιά τους «Θέλω να σκέφτεσαι μόνος σου και να μπορείς να πεις όχι» εάν τους πει κάποιος «κάπνισε», τα παιδιά δεν νιώθουν ασφαλή όταν σας λένε "όχι" για αυτό προσποιούνται, χειρίζονται τις καταστάσεις, απομονώνονται και συμβιβάζονται. Σκέφτονται «Καλύτερα για σένα να μην αρνηθείς, είσαι ασφαλής όταν δέχεσαι». Για αυτό βλέπουμε παιδιά να καπνίζουν, να μπλέκουν με ναρκωτικά ή να γίνονται σεξουαλικώς ενεργά ενώ δεν είναι ακόμα έτοιμα. Σκέφτονται «εάν κάνω ότι μου ζητάς θα με αγαπάς περισσότερο, εάν καπνίσω θα είσαι φίλος μου... και δεν θα μ'αφήσεις». Επίσης εάν βρίσκεσαι κάτω από την επήρεια ουσιών δεν πληγώνεσαι, εάν δεν ενδιαφέρεσαι δεν πληγώνεσαι, εάν αδιαφορείς δεν πληγώνεσαι. Τι άλλο κάνουν τα παιδιά; Μπλέκουν σε συμμορίες. Οι συμμορίες, ένα πολύ έντονο φαινόμενο σε πολλές κοινωνίες, καλύπτουν την ανάγκη των παιδιών να ανήκουν κάπου, να έχουν ταυτότητα, έλεγχο, δύναμη, ασφάλεια, ελευθερία, δομή και συνοχή. Εάν καλύπτουμε αυτές τις ανάγκες των παιδιών στο σπίτι και στο σχολείο ίσως όλες αυτές οι επιλογές να μην είναι και τόσο ελκυστικές.
Γνωρίζουμε ότι τα παιδιά χρειάζονται δομή για να αισθάνονται ασφαλή όμως αυτό δεν χρειάζεται να προέρχεται από κανόνες και τιμωρίες. Σε πολλά σχολεία μάλιστα αποκαλούν τις τιμωρίες συνέπειες έτσι ώστε οι δάσκαλοι να μην αισθάνονται τόσο άσχημα για αυτό που κάνουν στο παιδί. Αλλά αυτό είναι πολύ τιμωρητικό. Έχουμε όλοι ακούσει πολύ συχνά δασκάλους να λένε «Εάν κάνεις αυτό, εμείς θα σου κάνουμε εκείνο, και εάν το κάνεις δεύτερη, τρίτη, εικοστή φορά τότε κάτι δεν πάει καλά».
Ποια είναι η εναλλακτική εκδοχή που βλέπουμε σε αυτό το σύστημα κανόνων; Τάξεις χωρίς δομή, με πλήρη αναρχία στις οποίες δάσκαλοι εν ονόματι της «αυτοεκτίμησης» αφήνουν τα παιδιά να κάνουν ότι θέλουν, χωρίς περιορισμούς και κανόνες. Αυτό πάλι δεν είναι ένα περιβάλλον στο οποίο ένα παιδί θα αισθάνεται ασφάλεια. Μπορεί να διασκεδάζει αλλά δεν έχει την δομή που χρειάζεται. Αυτά τα περιστατικά δίνουν λάθος εικόνα για την αυτοεκτίμηση και κάνουν πολλούς ανθρώπους να νομίζουν ότι αυτοεκτίμηση σημαίνει να αφήνεις τα παιδιά να κάνουν ότι θέλουν. Στην πραγματικότητα παιδιά χωρίς περιορισμούς δυσκολεύονται να χτίσουν αυτό-εκτίμηση. Η σωστή εναλλακτική είναι τα «όρια».
Οι άνθρωποι πολύ συχνά παρανοούν την έννοια «όρια». Τα όρια δεν είναι συνώνυμα της απειλής «Κάνε αυτό αλλιώς θα σε τιμωρήσω». Υπάρχουν 5 χαρακτηριστικά για τα καλά όρια.
- Τα καλά όρια είναι ξεκάθαρα και σαφή.Αυτό σημαίνει ότι και εσείς και το παιδί καταλαβαίνεται το περιεχόμενο τους και έτσι είστε και οι δύο κερδισμένοι.
- Τα καλά όρια λαμβάνουν υπόψιν τους τις ανάγκες και των δύο πλευρών. Οι κανόνες συνήθως υπολογίζουν μόνο τι θέλω «εγώ». Πολλές φορές οι άνθρωποι νομίζουν ότι σε μια διαμάχη ο ένας από τους δύο θα πάρει αυτό που θέλει και ο άλλος θα χάσει. Αυτό δεν αληθεύει. Όταν αρχίσουμε να σκεφτόμαστε πως μπορούμε και οι δύο να είμαστε κερδισμένοι και να έχουμε αυτό που θέλουμε, τότε θα γλιτώσουμε από πολλές διαμάχες στις σχέσεις μας.
- Ένα καλό όριο είναι θετικό. Εκφράζεται σαν υπόσχεση και όχι σαν απειλή. Αντί για «Αν δεν κάνεις αυτό που σου λέω, τότε δεν θα σου δώσω αυτό που θέλεις», «Αν είσαι εντάξει σε αυτό που σου ζητάω, τότε μπορείς και αύριο να έχεις αυτό το οποίο θέλεις».
- Τα καλά όρια έχουν σαν σκοπό να προβλέψουν. Τα όρια μπαίνουν πριν το παιδί κάνει αταξίες ή πριν χειροτερέψει μια κατάσταση. Τα θέτουμε προβλέποντας μια κατάσταση και όχι για να αντιδράσουμε σε ένα αρνητικό συμβάν. Με τα όρια λέμε «τι κάνουμε για να μην χρειάζονται τα παιδιά τα ναρκωτικά ή τις άσχημες παρέες ».
- Τα καλά όρια χρειάζονται συνέπεια και πρέπει να τα τηρούμε ότι έχει ειπωθεί. Αυτό το χαρακτηριστικό των ορίων είναι ίσως το πιο δύσκολο. Όταν λέμε σε ένα παιδί «Μπορείς να παίξεις με τον πηλό όσο μένεις εδώ» και το παιδί πάει σε άλλο χώρο ή σηκωθεί και φύγει συνήθως τότε του φωνάζουμε. Πως προστατεύουμε την αυτοεκτίμηση του παιδιού με αυτή τη συμπεριφορά; Η τήρηση των ορίων μας επιτρέπει να μη εκνευριστούμε και να μην φωνάξουμε στο παιδί. Θα παίρναμε τον πηλό και θα λέγαμε στο παιδί «Θα δοκιμάσουμε ξανά αύριο». Αυτή η αντιμετώπιση έχει πολύ μεγάλη διαφορά από το «είσαι τόσο ανεύθυνος και δεν με ακούς ποτέ κ.τ.λ.». Ούτε φωνάζουμε ούτε ντροπιάζουμε το παιδί.